زخم کرونا بر پیکر تئاتر
شیراز- ایرنا- کرونا آمد و مانند غده بدخیمی به جان تن نه‌چندان بنیه‌دار تئاتر فارس افتاد و هر روز از شیره آن مکید تا به بستر احتضار افکنده شود؛ اما پیش از آن نیز حال این هنر خوب نبود و کمتر پیش می‌آمد که هنرمندان تئاتری از وضعیتشان راضی باشند.
گفتگوی سمیرا متین نژاد با نوید جعفری پیرامون تئاتر
فروردین‌ماه ۱۳۹۶، افتتاح نخستین سالن تئاتر بخش خصوصی در شیراز با نام تماشاخانه استاد پورشکیبایی تیتر صفحه فرهنگی روزنامه‌ها را معطوف به اقتصاد هنر کرد. پورشکیبایی در چهارراه فرهنگی شیراز، در خیابان حافظ و روبه‌روی باغ جهان‌نما قرار داشت، سالنی با ۶۰ نفر ظرفیت که بعدها نگارخانه افرا و سینما هنر هم به مجموعه آن افزوده شد؛ ولی دیری نپایید که در آبان ۹۹، کرونا، نقطه پایانی بر فعالیت این پایگاه اقتصادی هنر گذاشت.
کسب‌وکارهای هنری در زمره نخستین گروه‌هایی بودند که از اسفند سال ۹۸ که تعطیلی‌ها و محدودیت‌های کرونایی به بخشی از زندگی انسان‌ها بدل شد، خاموش شدند و خاموش ماندند تا آنکه صدای زده شدن قفل‌ها به درهایشان شنیده شد.
ماه‌هاست که هیچ نمایشی بر صحنه هیچ سالنی اجرا نشده و حتی درد دلتنگی برای تئاتر فارس از یاد مخاطبان این هنر رفته است؛ همان مخاطبان اندک هم هنر نمایش را فراموش کرده اند.
در این مدت نه‌تنها این نخستین جعبه‌سیاه تئاتر شیراز که چند گالری و سینماتِکی که جای بحث‌های هنری و گردهمایی‌های فرهنگی بود، به دهان سیری‌ناپذیر هیولای همه‌گیر کرونا فرو رفت، در سیاهچاله‌ای که هنوز کسی نمی‌داند تا کی جان‌ها را و زندگی‌ها را می‌رباید.
هنرمندان تئاتر در شیراز از وضعیت موجود گلایه‌مندند و در عین حال گویی بسیاری از آن‌ها نمی‌دانند دقیقا چه باید کرد. به نظر می‌رسد تعطیلی تماشاخانه تنها یک مهره از دومینویی است که دانه اولش پیش از همه‌گیری افتاده بود و کرونا فقط سرعت ریزش را شتاب بخشید.
تئاتر فارس در سال‌های اخیر موفقیت‌هایی کسب کرد؛ اما همیشه در گیر و دار جذب مخاطب و تامین اقتصادش درمانده بود. بعضی‌ها از همین تماشاخانه‌های خصوصی به دلیل هزینه‌های بسیارشان ناراضی بودند، عده‌ای هم به وضعیت سالن‌های بی‌امکانات و قدیمی دولتی اعتراض داشتند، کسانی می‌گفتند تئاتر واقعی جایگاهش را از دست داده است، برخی هم می‌پنداشتند که با ساخت تئاتری صرفا تجاری می‌توان موفق بود.
حالا همه مشکلات پیشین زیر سایه کرونا فراموش شده و هنرمندان این عرصه یک‌صدا می‌گویند که دچار خسرانی شده‌اند که جبرانش تا سال‌ها ممکن نیست؛ گرچه تفاوت نظرهایی درباره شیوه رهایی از وضعیت کنونی و حتی نوع نگاه به آن وجود دارد.
عده‌ای معتقدند کمک‌های دولتی کافی نیست و نمی‌توان ضرر و زیان‌های دنباله‌دار را در تسهیلات میان‌مدت و کوتاه‌مدت خلاصه کرد و از سوی دیگر برخی بر این باورند که اتفاقا نباید به تعطیلی‌های فعلی باعنوان متوقف‌کننده روند فعالیت‌های هنری نگریست، بلکه باید به آن به دید فرصتی برای بازآموزی و کسب مهارت‌های تازه نگاه کرد.
هنر، زاییده تنگناهاست
نایب رئیس انجمن نمایش فارس در گفت‌وگو با ایرنا کرونا را بحرانی متفاوت از دیگر بحران‌های کشور در طول تاریخ خواند و گفت: در تمام دوران‌های تاریخی هنرمندان و نویسندگان برایند اتفاقات اطراف خود را وارد هنر کردند و به‌واسطه آن مکتب‌های ادبی یا شیوه‌های نمایشی را پدید آوردند؛ به بیان دیگر سبک‌های هنری زاییده تنگناهای بشری‌اند.
نوید جعفری از رویدادهایی تاریخی همچون انقلاب مشروطه، کودتای ۲۸ مرداد، ملی شدن صنعت نفت، انقلاب اسلامی و دفاع مقدس شاهد آورد که هم در زمان بروزشان و هم پس از آن، تا امروز الهام‌بخش هنرمندان بوده‌اند و مضامینی تازه را به ادبیات، موسیقی، هنرهای تجسمی و تئاتر افزوده‌اند؛ اما از دید او همه گیری کرونا از ابتدا با شمشیری آخته به سراغ هنر آمد و باعث رکود و از سکه افتادن بازار آن شد.
تئاتر امروز در بزنگاه نادر تاریخ هنر قرار دارد
او قطع ارتباط با مخاطبی که جذبش سال‌های سال به طول انجامید و خالی شدن فضاهای فرهنگی از حضور انسان را از بزنگاه‌های نادر تاریخ هنر برشمرد و گفت: هنر نیازمند ارتباط رودررو با مخاطب است، آثار تجسمی باید در گالری، تئاتر در سالن و آثار سینمایی هم در سینما ارائه شود تا ارزش واقعی خود را نشان دهد و حتی اگر همین امروز کرونا تمام شود، همچنان چند سال زمان نیاز داریم تا از این بی‌نهایت منفی به نقطه صفر برسیم.
عضو هیات مدیره خانه‌تئاتر شیراز گفت: سالن‌های خصوصی کم‌کم در شیراز پیدا شدند و دستمان را برای ارتباط آسانتر با مخاطب خاص باز کردند و افقی پیش روی هنرمندان قرار دادند که با همه کمی و کاستی‌ها و عدم حمایت‌ها بتوانیم به فعالیتمان ادامه دهیم.
جعفری حمایت‌های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی را ناکافی دانست و بر آن است که پشتیبانی‌ها باید به گونه‌ای باشد که ثمره‌اش را بتوان در زندگی روزمره هنرمندان ولو در قرنطینه مشاهده کرد و اعطای تسهیلات تنها بخش کوچکی از بعد اقتصادی هنر را تامین می‌کند؛ درحالیکه دیگر ابعاد زندگی هنرمندان همچنان معطل مانده است.
او اظهار کرد: شاید یکی از دلایل پیشرفت تئاتر فارس در سال‌های اخیر، این بود که هرگز کمکی سازنده به آن نشد و همین سبب شد هنرمندان با داشته‌های ناچیزشان آثاری را خلق کنند که مجوز حضور در جشنواره‌ها را بگیرد.
هم محدودیت کرونایی، هم محدودیت نظارتی؟
نایب رئیس انجمن نمایش فارس محدودیت‌های نظارتی فراروی هنرمندان عرصه تئاتر را با وجود شرایط کرونایی معضلی اساسی برشمرد و گفت: با آنکه زمینه نمایش آنلاین فیلم‌تئاتر در فارس فراهم شد، با موانعی مواجه شدیم که بیش از کرونا به ساختار تئاتر ضربه وارد کرد، قوانینی نظارتی که معلوم نیست از کجا سرچشمه می‌گیرند و چرا وقتی نمایشی از ممیزی‌های مختلف مثل بازخوانی، بازبینی و نظارت حراست رد می‌شود، باید برای نمایش مجدد در قالب فیلم دوباره بازبینی شود و حتی کار به جایی بکشد که متولی این نظارت هم معلوم نباشد؛ درواقع به‌جای آنکه مسیر هموارتر شود و راه تازه‌ای پیش رویمان گذاشته شود، وضعیت سخت به مرحله تازه‌ای می‌رسد.
او معتقد است که زمان آن رسیده بخشنامه‌ها پایشان را از زندگی هنرمندان بیرون بکشند و مسوولان نیز مدیریت در زمان بحران را با دیدی وسیع‌تر اعمال کنند.
جعفری با تاکید بر اینکه معیشت هنرمندان به خطر افتاده است، بر این نکته نیز پافشاری کرد که این همه ماجرا نیست و نیازهای روحی و روانی قشر عظیمی از آن‌ها هم برطرف نمی‌شود که باعث شده افسردگی و خمودی بر آن‌ها حاکم شود.
نمایندگان مجلس شعارهای فرهنگی را فراموش کرده‌اند
نایب رئیس انجمن نمایش فارس با بیان اینکه نمایندگان مجلس حامیانشان را فراموش کرده‌اند، گفت: نمایندگان با شعارهای فرهنگی روی کار آمدند و در فراکسیون فرهنگی عضو شدند؛ اما امروز که روز دستگیری است، فرهنگ و هنر را به حال خود رها کرده‌اند و از هنرمندان دلجویی نمی‌کنند.
عضو هیات مدیره خانه‌تئاتر شیراز گفت: مایه تأسف است که فارس باعنوان استانی که همیشه یکی از قطب‌های اصلی فرهنگ و هنر کشور به‌شمار می‌رفت، در وضعیتی قرار گیرد که هنرمندانش به‌سختی روزگار بگذرانند و هیچ راهکار عملی پیش روی خود نبینند.
او پیشنهاد کرد که متولیان به‌جای صادر کردن بخشنامه و تصویب قوانین سفت و سخت، دست هنرمندان را برای ارائه اثر هنری در فرم‌های گوناگون باز بگذارند؛ همچنین بودجه‌های تئاتر را امروز که هنرمندان خانه‌نشین‌اند و تماشاخانه‌ها بسته، صرف تعمیر و بازسازی همین مجموعه‌هایی کنند که روند بازگشت به وضعیت عادی را در دنیای پساکرونا تسهیل خواهند کرد.
